9 MAYIS DÜNYA ÇÖLYAK GÜNÜ

9 MAYIS DÜNYA ÇÖLYAK GÜNÜ
09 Mayıs 19:52 2020

Çölyak hastalığı buÄŸday, arpa, çavdar gibi tahıllarda bulunan gluten isimli bir maddeye vücut bağışıklık sistemi tarafından verilen anormal yanıt sonucu ortaya çıkan bir hastalıktır. Genellikle 1 yaşından sonra gluten içeren besinlerin tüketilmeye baÅŸlanması ile birlikte ilk belirtiler ortaya çıkar. BaÅŸlangıçta bulantı, kusma, ishal, halsizlik gibi belirtiler görülür. Ä°lerleyen dönemlerde ise anemi, cilt döküntüleri gibi farklı belirtiler eklenir. Kronik bir hastalık olmasına raÄŸmen tedavisi mümkündür ve tedavi gluten içeren besinlerin diyetten çıkarılmasından ibarettir.

 

Çölyak hastalığı nedir? 

Çölyak hastalığı, her geçen gün görülme sıklığı artan yaygın bir hastalıktır. Dünyadaki çoÄŸu ülkede her 70 ila 200 kiÅŸiden birinde çölyak hastalığı bulunur. Gluten sensitif enteropati olarak da adlandırılan hastalık vücut bağışıklık sistemi ile iliÅŸkili nedenlerle ortaya çıkar. Birçok tahılda bulunan gluten adı verilen proteine yanlış yönlendirilmiÅŸ bir bağışıklık tepkisi ile tetiklenir. Bazı hastalarda gluteni parçalayan enzime karşı da bağışıklık cevabı vardır. Çölyak hastalığı, ince bağırsakta iltihaplanma ortaya çıkması neticesinde belirti verir. Bağışıklık sistemi glutene karşı anormal bir tepki vererek iltihabi süreci baÅŸlatır.

Bağırsak mukozası normal olarak villus adı verilen ve besin emilimini saÄŸlayan eldiven parmağı ÅŸeklinde küçük çıkıntılar içerir. Villuslar bağırsak emilim yüzeyini artırarak besinlerin kana geçiÅŸini kolaylaÅŸtırır. Çölyak hastalığında geliÅŸen iltihabı süreç sonucunda vücut kendi dokularına zarar veren antikorlar oluÅŸturur. Bu otoantikorlar ince bağırsak iç yüzeyinde yer alan bu çıkıntıları yok eder ve villuslar düzleÅŸir. Bunlar hasar gördüÄŸünde hastalar ne kadar çok yerse yesin, tam emilim olmadığı için vücuda yeteri kadar besin maddesi almak mümkün olmaz.

Uzmanlar çölyak hastalığının alerjik ya da otoimmün bir hastalık olup olmadığı konusunda araÅŸtırmalara devam etmektedir. Son verilere göre hastalığın hem alerjik hem de otoimmün unsurlar içerdiÄŸi düÅŸünülmektedir. Alerji, bağışıklık sisteminin aslında vücuda zararsız olan maddelere aşırı reaksiyon göstermesidir. Bu, çölyak hastalığında da olan durumdur, çünkü bağışıklık sistemi zararsız glutene aşırı bağışıklık tepkisi ile cevap verir. Öte yandan, bağışıklık sistemi aynı zamanda vücudun kendi enzimi olan doku transglutaminazına karşı antikorlar oluÅŸturur

Çölyak hastalığı nedenleri

Glutene tahammülsüzlüÄŸe neden olabilecek kesin nedenler hâlâ tam olarak bilinmemektedir. Fakat muhtemelen genetik yatkınlık ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonu çölyak hastalığını tetiklemektedir.

Son yapılan araÅŸtırma bulgularına göre, duyarlı kiÅŸilerde ince bağırsak duvarına ulaÅŸan kısmen sindirilmiÅŸ gluten molekülleri, bağışıklık sisteminde aşırı bir reaksiyona yol açmaktadır. Hastalığın geliÅŸiminde genetik faktörler en önemli unsurdur. Sıklıkla ebeveynler, kardeÅŸler veya çocuklar gibi çölyak hastalarının birinci derece akrabaları da rahatsızlıktan muzdariptir. KiÅŸinin beslenme ÅŸekli, gastrointestinal enfeksiyonlar ve bağırsak bakterileri çölyak hastalığının geliÅŸimine katkıda bulunabilir.

Gluten, buÄŸday, çavdar, yulaf, arpa gibi tahıllarda bulunur ve bunlardan yapılmış her türlü yiyeceÄŸin tüketilmesiyle tetiklenir. Buna karşılık pirinç, mısır, soya ya da patates gluten içermediÄŸinden hastalar tarafından rahatlıkla tüketilebilir.

Çölyak hastalığı belirtileri

Çölyak hastaları gluten içeren yiyecekler yediklerinde bazı tipik belirtiler yaÅŸarlar. Bunlardan en sık görülenler karın aÄŸrısı, ÅŸiÅŸkinlik ve yaÄŸlı ishaldir. Bu kısa süreli belirtileri daha sonra kronik ÅŸikâyetler takip eder. Çölyak hastalığında, bağırsaktaki mukoza, iltihaplanma nedeniyle zarar görür ve tüm gıda bileÅŸenlerinin emilimi bozulur. Sonuç olarak, demir eksikliÄŸi gibi önemli saÄŸlık sorunları geliÅŸir. Uzun vadede görülen önemli belirtilerden biri de kilo kaybıdır.

Gluten sensitif enteropati, bazı hastalarda  deri problemleri gibi bağırsak fonksiyonuyla doÄŸrudan iliÅŸkili olmayan belirtilere neden olur. Hastalığın atipik belirtilerle seyrettiÄŸi bu gibi durumlarda tanı sıklıkla gecikir. Tipik olmayan çölyak hastalığı belirtileri arasında;

  • Kaşıntılı ve kırmızı cilt döküntüleri (Dermatitis herpetiformis)
  • Dilde yanma, halsizlik, solukluk gibi kansızlık belirtileri (Demir eksikliÄŸine baÄŸlı görülen bu anemi, emilim bozukluÄŸu nedeniyle demir tedavisine yanıt vermez.)
  • Kalsiyum eksikliÄŸine baÄŸlı kemik erimesi, kas zayıflığı, kemik aÄŸrısı
  • K vitamini eksikliÄŸine baÄŸlı kanamalar
  • Gece körlüÄŸü (A vitamini eksikliÄŸi nedeniyle)
  • Depresyon bulguları
  • Ses kısıklığı
  • Epileptik nöbetleri
  • BaÅŸ dönmesi ve denge sorunları
  • Hormon seviyelerinde dengesizlik
  • Eklem problemleri
  • Ağız içerisinde aftlar
  • Dikkat bozukluÄŸu sayılabilir.

Dermatitis herpetiformis, bağırsak gluten intoleransı kaynaklı, kaşıntılı ve kabarcıklı bir döküntülü deri hastalığıdır. Döküntü daha sık olarak dirsekler, dizler, gövde, kafa derisi ve kalçalarda görülür. Dermatitis herpetiformis, çoÄŸunlukla çölyak hastalığına benzer bağırsak deÄŸiÅŸiklikleriyle birliktelik gösterir; ancak bazı hastalarda belirgin sindirim sistemi belirtileri görülmeyebilir. Dermatitis herpetiformis, günümüzde çölyak hastalığının cilt bulgusu olarak kabul edilmektedir

Çocuklarda çölyak hastalığı belirtileri

Bebeklerde hastalığın belirtileri ek gıdalara baÅŸladıktan sonra ilk tahıl ürünlerini aldıklarında ortaya çıkar. Birkaç hafta ila ay sonra sindirim sistemi ile iliÅŸkili bulantı, kusma, ishal gibi klasik belirtileri görülmeye baÅŸlar. 2 yaÅŸ altı çocuklarda, çölyak hastalığı belirtileri;

2 yaşından büyük çocuklarda ise;

  • Ä°shal
  • Kabızlık
  • Kilo kaybı
  • Sinirlilik
  • Kısa boy
  • Ergenlikte gecikme
  • Dikkat eksikliÄŸi / hiperaktivite, öÄŸrenme güçlükleri, baÅŸ aÄŸrısı, kas koordinasyon eksikliÄŸi ve epilepsi nöbeti gibi nörolojik belirtiler görülebilir.

Çölyak hastalığı; cerrahi iÅŸlem, gebelik, doÄŸum, viral enfeksiyon veya ÅŸiddetli duygusal stres sonrasında ilk kez belirti verebilir ya da var olan belirtiler tetiklenebilir

Çölyak hastalığı tanısı nasıl konulur? 

AraÅŸtırmacılar, çölyak hastalığı olan çocuk ve yetiÅŸkinlerin sadece yüzde 20'sine tanı konulabildiÄŸini tahmin etmektedir. Tanı için öncelikle doktor tarafından hastadan ayrıntılı bir öykü alinir ve fizik muayene yapılır. Çölyak hastalığı teÅŸhisi için doktorunuz farklı testler isteyebilir.

Seroloji testi ile kandaki antikorlar araÅŸtırılır. Test sonucunda, belirli antikor proteinlerinin yükselmiÅŸ seviyeleri, glutene karşı bir bağışıklık reaksiyonunu gösterir. HLA-DQ2 ve HLA-DQ8 isimli insan lökosit antijenlerine yönelik yapılan genetik testler, çölyak hastalığının tanısını için kullanılabilir.

Yapılan testlerin sonuçları çölyak hastalığını destekliyorsa, doktorunuz ince bağırsağınızı endoskop adı verilen ve ucunda kamera bulunan küçük bir kanül yardımıyla inceler. Ä°ÅŸlem sırasında gerek duyarsa villus hasarını analiz etmek için küçük bir doku örneÄŸi de (biyopsi) alabilir.

Bu testlerin, doÄŸru sonuç vermesi için glutensız bir diyete baÅŸlanmadan önce yapılmaları gerekir. Diyetinizden gluteni çıkarmak kan testi sonuçlarını deÄŸiÅŸtirebilir ve sonuçlar normal çıkabilir.

Çölyak hastalığı nasıl tedavi edilir? 

Çölyak hastalığının tedavisinde tek seçenek diyetten gluten içeren yiyeceklerin tamamen çıkarılmasıdır. Bunun için gluten içeren besinlerin bilinmesi gerekir. BuÄŸday, arpa, çavdar ve bunlardan yapılmış bulgur, irmik, makarna, eriÅŸte, kek, börek gibi her türlü yiyecek gluten içerir.

Doktorunuz sizi, saÄŸlıklı bir glutensiz diyet planlanmasına yardımcı olabilecek bir diyetisyene yönlendirir. Diyetinizden gluten içeren besinleri çıkardığınızda, ince bağırsağınızdaki iltihaplanma genellikle birkaç hafta içinde azalmaya baÅŸlar. Birkaç gün içinde kendinizi daha iyi hissetmeye baÅŸlayabilirsiniz. Tam ÅŸifa ve bağırsak villuslarının yeniden büyümesi birkaç aydan birkaç yıla kadar sürebilir. Ä°nce bağırsaktaki iyileÅŸme süreci, çocuklarda yetiÅŸkinlerden daha hızlı gerçekleÅŸme eÄŸilimindedir.

Gluten içeren bir gıdayı yanlışlıkla yerseniz, karın aÄŸrısı, bulantı ve ishal gibi belirtiler yaÅŸayabilirsiniz. Bazı insanlar, gluten yedikten sonra hiçbir belirti yaÅŸamazlar; ancak bu, glutenin onlara zarar vermediÄŸi anlamına gelmez. Diyetinizdeki az miktardaki gluten bile, belirti veya bulgu olup olmamasına bakılmaksızın, zararlı olabilir. EÄŸer ciddi bir beslenme bozukluÄŸu ortaya çıkmışsa doktorunuz vitamin ve mineral takviyeleri önerebilir. Genellikle kalsiyum, folik asit, demir, çinko, b12 vitamini, D vitamini ve K vitamini takviyesi önerilir.

Uzm. Dr.
Mehmet Sarı
Gastroenteroloji


Emoji Ä°le DeÄŸerlendir

0 Mutfak Haber Emoji İnanılmaz

İnanılmaz

1 Mutfak Haber Emoji MuhteÅŸem

MuhteÅŸem

0 Mutfak Haber Emoji BeÄŸendim

BeÄŸendim

0 Mutfak Haber Emoji BeÄŸenmedim

BeÄŸenmedim

0 Mutfak Haber Emoji Üzüldüm

Üzüldüm


Yorumlar